در یک تعریف کلی، به گیاهی دارویی گفته میشود که بتوان از آن «دارو» درست کرد؛ از خودش یا از جزئی از آن.
شرایط استفاده ی صحیح از گیاهان دارویی:
1- برگزیدن گونه: باید گونه ی داروییِ واقعی را برداشت کرد.
گونه ی دارویی واقعی، گونه ای است که اثر دارو در آن، از بقیه ی گونه های آن جنس، بیشتر باشد. به این ترتیب که حداکثر میزان عملکرد را در حداقل مقدارش داشته باشد.
2- زمان برداشت مناسب: گیاه را باید در زمانی برداشت کرد که بیشترین میزان اثرکرد را در آن زمان دارد و این، بسته به نوع گیاه متفاوت است. مثلاً:
- چای: زمان مناسب برای برداشت، بهار است.
- دارچین: درختانِ کمتر از 6 سال، مفیدترین هستند.
- گل محمدی: بهترین زمان برداشت، قبل از طلوع آفتاب است. (قبل از تبخیر شبنم. چرا که شبنم، حاوی بخشی از اسانس آن است.)
- ریشه ها: فصل پاییز (به دلیل جمع شدن حداکثر مواد مغذی در ریشه، در پاییز)
3- خشک کردن گیاه: به دو روش کلی میتوان گیاهان را خشک کرد:
- طبیعی: روش طبیعی نیز، خود دو راه دارد:
I. در آفتاب: این روش، سریع است.
میتوان گیاه را از نظر حجم زیاد در زمان کوتاه خشک کرد، و از نظر هزینه به صرفه تر است.
از جمله معایب این است که رنگ گیاه در آفتاب از بین میرود. روش آفتاب، بیشتر برای ریشه ها (مثل ریشه ی شیرین بیان) استفاده میشود.
II. در سایه: این روش کند است، اما در آن، ظاهر گیاه حفظ شده، و از نظر اقتصادی هم گران است. برای مقادیر کم استفاده میشود.
- مصنوعی: در روش مصنوعی، از دستگاه های خشک کن، و گرم خانه ها استفاده میشود که اساس آن بر عبور هوای خشک از نمونه هاست.
4- نگهداری: جهتِ نگهداری، بهتر است در شیشه های قهوه ایِ تیره و یا ظروف آومینیومی نگهداری شود. گیاهانی که اسانس (یا عطر) دارند را نمیتوان در ظروف پلاستکی قرار داد چرا که اسانس انها، پلاستیک را میخورد.
5- تأثیر شرایط اکولوژیک بر مواد و خواص گیاه؛
- درجه حرارت محیط: مثلاً گیاه شاه بلوط در درجه حرارت ملایم اثربخشی بهینه دارد.
- رطوبت: مثلاً اسانس گل محمّدی با وجود شبنم کامل تر است. یا ریشه ی ختمی دارای موسیلاژ است که با رطوبت بیشتر، بهتر میشود.
- میزان آفتاب: میزان آفتاب با تأثیر بر فوتوسنتز و تغییر و تبدیل مواد، میتواند بر روی برخی از گیاهان اثر مثبت و یا برعکس داشته باشد.
- جنس زمین: وجود املاح مختلف در زمین، بر کیفیت مواد گیاه تأثیرگذار است.
- ارتفاع محل: مثلاً رشد گیاهان خانواده ی جعفری در ارتفاعات 1500 متر از سطح دریا، به بالا، بهتر است.